Helaas, de Taiwanese dichter Yang Mu, een van de groten van de Chineestalige literatuur, is vandaag op 80-jarige leeftijd overleden. Zijn werk is me dierbaar. Hier een vroeg gedicht van hem uit de bundel die ik op dit moment van zijn werk maak voor Marc Vleugels.
Voor de tijd
Zeg me, wat is vergetelheid? Wat is totale vergetelheid? Dor hout bedekt met afgeleefd mos van een stervende wereld wanneer gerijpt fruit op de donkere aarde valt tussen zomer en herfst, verrot in duistere schaduw wanneer de belofte en de blos van de twee seizoenen onder een lichte druk ineens tot stof worden wanneer bloemengeuren ondergaan in grassen, als vallende sterren zoals stalactieten diep neerhangen om stalagmieten te raken of zoals de voetstappen van een vreemdeling door motregen gaan, onder roodgelakte bogen door en naast een fontein bevriezen tot honderd standbeelden van de leegte stollen Dát is vergetelheid, een uitgesleten ravijn tussen jouw wenkbrauwen en de mijne als een bergbos zonder echo’s een primaire angst omarmend Zeg me, wat is herinnering als je jezelf hebt verloren in de zoetheid van de dood? Wat is herinnering – als je een lamp uitdoet en jezelf begraaft in het eeuwige donker?
Hoe vaak zijn onze ogen niet groter dan onze maag? Of het nou gaat om iets concreet als eten, of om abstractere dingen als rijkdom of status, we willen altijd meer. De Chinese dichter Zang Di (1964) laat ons in een paar woorden de ironie daarvan zien:
die kleine maag van ons is tegenstrijdig aan onze nietigheid,
neemt eigenlijk altijd risico’s voor de kosmos.
Uit deze paar regels kunnen we meteen een paar dingen afleiden, namelijk dat de dichter zich graag met grotere levensvraagstukken bezighoudt, zich waarschijnlijk zorgen maakt om de toekomst van de wereld en daar op een eigenzinnige wijze mee omgaat door onze ‘kleine’ maag tegenover de nietigheid van de wereld te stellen. In het Chinees kun je zeggen dat iemand een ‘grote maag heeft’, of ‘grote trek heeft’ om aan te geven dat hij of zij ambitieus is, iets dat we ook vanuit het Nederlands begrijpen, Zang Di speelt met die connotatie door hier de nietigheid van de maag, van onszelf, te benadrukken.
Na zijn studie en doctoraat aan Peking University in 1997 werd Zang Di docent Chinese literatuur aan dezelfde universiteit. Als dichter deed hij zijn eerste stappen in de jaren tachtig tijdens zijn universitaire studie. Inmiddels heeft hij tal van bundels gepubliceerd en helpen publiceren, en won in China vele prijzen voor zijn poëzie. Daarnaast werkt hij als criticus, vertaler en redacteur. In China wordt Zang Di tot de ‘Intellectuele school’ gerekend, maar dat etiket zou zijn werk zeker tekortdoen.
Zang Di komt in zijn poëzie naar voren als een echte denker, hij filosofeert bijvoorbeeld over de veranderde manier waarop mensen tegen leven en dood aankijken, de onmogelijkheid voor sommigen om langdurige relaties aan te knopen, of de vraag naar de essentie van het leven, maar hij doet dat niet vanuit een ivoren toren, hij staat juist midden in de wereld door op humoristische en zintuiglijke wijze zijn observaties te geven en vragen te stellen. Grote vraagstukken worden teruggebracht tot elementen uit het alledaagse leven. Als hij woorden met erwten vergelijkt zie je ze groen door de pan rollen, en op voortreffelijke wijze weet hij in deze selectie ahornsiroop, paddenstoelen, forsythia en mieren in al hun geuren en kleuren tot leven te wekken. Het gedicht ‘De inleiding tot de studie van een sneeuwlaag’ heeft ook werkelijk iets koels over zich.
Zang Di is een goede observator met veel verbeeldingskracht. Geen wonder dat bij hem buskaartjes tegelijk ook bioscoopkaartjes en lottokaartjes zijn.
HONDERD JAAR EENZAAMHEID VAN DE NIEUWE POËZIE
Wat betreft jouw poëzie –
ik vermoed dat die zich beter dan jijzelf
aanpast aan de natuurlijke omgeving hier.
Zij heeft het probleem van erfenis vermeden.
Wanneer ze voeding absorbeert lijkt ze op een wiegende maiskolf,
wanneer ze slaapt, lijkt ze op een zwangere straathond.
Wanneer ze wandelt, lijkt ze op een riviertje dat stroomt voorbij
een gedenkplaatachtige spoorbrug.
Zij ontslaat taal,
omdat taal werk te serieus neemt.
Ze deelt een klap uit aan het dienstbare object. Ze doet
het condoom van de versleer uit. Ze onthult het onmogelijke.
Als een houten lepel in een anti-aanbakpan leidt zij
de niet openlijk verklaarde oorlog van de erwten.
Die erwten mogen dan rond, zacht en vol zijn,
het zijn nog steeds geen woorden.
Wat betreft de band tussen jou en mij,
jouw poëzie is een nog niet verhuurd huis.
De locatie is zo leeg
– alsof de ring elders is gekozen.
Langs de afscheidingshaag brengt zij zelfs heerlijke sponskomkommers voort;
als degene die ik van de ochtendmarkt heb meegebracht, net zo vers en zacht,
net zo bijdehand voor erotische verhaaltjes.
Ze is het leven in het leven.
Ze is verbaasd over het aantal keer dat je bent teruggekomen,
en ik doe mijn best niet te vragen waar je bent geweest.
Dit is jouw gedicht.
Ja, heel even was ze bijna niet door jou geschreven.
HOE WORDT HET LEVEN GESMEED, SERIE
In het programmaboekje is het landschap al weggebonjourd
naar een onopvallende plek. Geen wonder. Recente rekeningen
lijken steeds meer op programmaboekjes. De huishuur moet betaald,
de hypotheek afgelost, alle etenswaren zijn vervuild,
die kleine maag van ons is in strijd met onze nietigheid,
neemt eigenlijk altijd risico’s voor de kosmos.
Het hart van de mens is heel dicht bij de gehaktmolen. Elke kans
is als een barst in de afgrond.
Nog extremer dan hoe ijzer wordt gesmeed is
hoe het leven wordt gesmeed. Van die duivelstraining
krijgt ieder zijn deel, je hoeft niet bang te zijn dat je er niet door komt.
Iedere persoon die de realiteit wil hypnotiseren kan toch niet vermijden
door de realiteit gehypnotiseerd te raken. Iedere zaak die met geluk is opgelost
verandert uiteindelijk in een soort vage vernedering.
De dood is niet langer een sereniteit, het is een woede,
een diepe onverschilligheid, een beetje lijkend op
hoe de dood wordt gesmeed. Iedereen
is vaker dan eens gestorven. Leven is als plantenteelt
en bovendien over verschillende plaatsen verspreid –
je wortels zijn hier, je bladeren daar,
je bloemen worden op een jouw onbekende plek
in een vaas gezet die je nooit hebt gezien. Boeiend werk
hangt nog steeds af van je eigen inzet, dan lijkt het wel op
banden wisselen van hoop. Als je te hard rijdt,
wordt wanhoop niet beboet. Als poëzie je niet kan redden,
zijn andere inzichten vast subtieler.
De dood kan alles niet meer als vroeger onderbreken,
maar reizen kan dat wel. De grote rivier stroomt onstuimig,
reizen lijkt op het terugtrekken van een voet
uit het woeste rivierwater. Maak je geen zorgen over kaartjes,
hier kun je geen bioscoopkaartjes kopen, daar
kun je zeker wel buskaartjes kopen. Denk eraan,
buskaartjes zijn niet gewoon buskaartjes, het zijn tegelijkertijd bioscoopkaartjes.
Geen wonder. Buskaartjes kunnen tegelijkertijd ook lottokaartjes zijn.
Het menselijke landschap is bezig om de mens uit het landschap te duwen
naar het loket waar de enkele reizen worden verkocht.
MARIONETTENSPELER, SERIE
Als je iets bekijkt, moet je je eerst omdraaien,
daar is ze dan. Als je haar direct aankijkt,
wordt ze zenuwachtiger dan een hond tijdens een aardbeving.
Hoe je de wereld ook bekijkt, nooit is ze zo’n lust voor het oog als een poes.
Soms kan ze een vergelijking tussen mensen en honden niet onderdrukken.
Ze is veel strenger tegen poezen dan tegen honden.
Ooit had ze zich ervan overtuigd dat ze net zoveel van iemand zou houden als van poezen.
Haar conclusie luidde dat liefde nog moeilijker was dan wiskunde.
Zij wil niet worden beperkt in het lijden van haar ziel,
onder de dingen die haar vijand zijn bevinden zich de universiteit, de metro en de televisie.
De wilde beesten in de tv zullen het beeldscherm uitrennen, haar wenkbrauwen en oorbellen likken.
Dit soort dingen lijken vaker dan zomaar een paar keer te zijn voorgekomen.
Dus wordt alles waarmee ze in aanraking moet komen
uiteindelijk iets wat ze moet overwinnen.
Ze heeft een speciale gevoeligheid voor haar omgeving. Die wisselt ze voortdurend –
als ze te lang op een plaats blijft, veranderen mensen in ruïnes.
Dus loopt ze vaker dan wie dan ook ruïnes uit.
Dat lijkt voor haar een elementaire gedragsregel.
Soms kan ze dat zelf ook erkennen.
In een nieuwe liefde zitten al gebreken die niemand kan waarnemen,
zij kan niet tegen gebreken. Oftewel, ze kan er niet tegen
dat anderen ook de gebreken hebben die zij heeft.
Het gaat niet zozeer om van het verzachten van tegenstrijdigheden,
in haar herinnering lijken oude vervagende liefdes een beetje beter.
Hersenspoelen dient nergens toe. Pas als je kruis is gespoeld,
is er grondig gespoeld. Zij weet dat er op deze wereld mensen
bestaan die denken met hun kruis. Met een kussentje eronder ligt ze wat hoger,
dan kan ze misschien vanaf de verste plek de staart van dit gedicht zien.
INLEIDING TOT AHORNSIROOP
De hele middag wiegt de lokale ahornsiroop
haar taille van amber,
vanaf allerlei onbekende hoeken
bij jou leurend met een zoete, vertrouwde vuist;
hoe een vuist maken? Het is toch zeker niet nodig
jouw ogen met de politiek van de tijd
nogmaals te bedekken? Het doelwit is gebruiksklaar,
aldoor verstopt in je lichaam;
zelfs als het duidelijk een object wordt, is er onderling toch
wedijver, mooier dan objectiviteit.
Het enige dat moet worden uitgelegd, hier,
is welke connotaties ‘vertrouwde’ uiteindelijk heeft.
Van transparant naar smeuïg, maar zij verhult niet
dat deze boomhoning is verzameld van wel veertig meter hoge
esdoorns; en die kleine in de boomstronk uitgekerfde gaatjes,
dienen als zoete tunnels, hun geschiedenis
is meer dan zestienhonderd jaar oud. Dit alleen al
wijst op de tekortkomingen die in je geheugen bestaan,
en het schenken van deze nectar is dringend nodig
om terug te kunnen keren naar de vrije natuur –
daar lijkt, via de oorspronkelijke digestie,
de zoete kracht een onvoorwaardelijk ingetogenheid
te hebben opgelegd, genoeg om jou van binnenuit
rechtstreeks bewust te laten worden van je pure oervorm.
NACHTVOGELS, SERIE
Ik droom dat we altijd met z’n drieën zijn als we samen zijn.
Jij zegt dat die ander eigenlijk een vogel is.
Als ik je naam roep, roept die vogel ook altijd.
Als jij mijn naam roept, roept hij nog steeds.
Zijn geroep lijkt op een buis versierd met nachtdauw
die van buiten het donkere raam naar binnen reikt.
Als wij stil worden gaat zijn geroep nog onophoudelijk door.
Het heeft duidelijk betekenis, maar er komt geen naam in voor.
Zijn geroep sluit een nog hardere kreet in zich.
Voorheen dacht ik dat die niet kon bestaan buiten de schreeuw van de mens.
HET LEZEN VAN TSANGYANG GYATSO, SERIE
De Tibetaanse meisjes die ik als kind
zag op een afgelegen markt in Sichuan, zijn in jouw gedichten
uitgegroeid tot mooie jongedames.
Toen jij poëzie schreef leek de wereld niets met hen aan te kunnen.
Of, toen jij schreef, leek de tijd niets met hen aan te kunnen.
Stel dat je niet had geschreven, dan was je niet in staat geweest om jezelf
te identificeren als de grootste koning van de sneeuwgebieden.
Mooie vrouwen zijn natuurlijk goden,
zonder dat beginpunt zouden we onze oorsprong niet kennen.
Dat is niet hetzelfde als de vraag of god stom is of niet.
Vrouwen zijn hun eigen goden, maar dat weten ze niet.
Of, vrouwen zijn hun eigen goden
maar onze goden zijn ze geenszins.
1987, een verloren liefde was als een sneeuwlawine, ik was 23
jij ook, het verschil was alleen
dat ik het heb overleefd terwijl jij werd vermoord.
En tussen ons liggen tweehonderd jaren eenzaamheid.
Al vele jaren lijkt de manier waarop ik met jou in contact ben
alsof ik langs jouw poëzietijd
heimelijk naar mezelf terugkeer. 1989, ik was 25
jij 22, de schaduw van de rode doctrine was blauwer dan de meren bij Lhasa,
1996, ik was 32, jij 19,
hoe kan de stem van het hart enkel onafhankelijk zijn op imposante sneeuwbergen.
2005, ik was 41, jij 17;
ooit stonden parels en achterhoofdsbeen naast elkaar, de maan
was de achterdeur van iedere plek die we wilden binnengaan.
2014, ik ben 50, jij 15;
dat is het dan, de schillen van de jeugd afgepeld,
hoe kan jouw tegenstrijdigheid alleen mijn geheim zijn?
PADDENSTOELEN, SERIE
Pessimisten worden niet vaak verliefd op paddenstoelen,
of zoals jij, zijn ze trouw aan de gevoelens die een paddenstoel hun bezorgt.
Gezond verstand zegt je dat iemand die het niets niet heeft verraden
geen interesse zal hebben om de essentie van de paddenstoel te begrijpen –
paddenstoelen rollen beter dan lichamen.
Ze rollen in een koekenpan, rollen de afgrond van jouw keelgat in.
Zacht en glad, delicaat, een beetje bang ook dat je
alles van ze weg zult nemen. Alle waarheden die optimisten zich kunnen herinneren,
zullen zij vorm geven. Alle dingen die jij zou willen verbergen,
kunnen zij het diepste begrip betonen.
Zij hebben de geur van kuikenvlees geroken.
Ze houden van een ondertekend contract met knoflook en broccoli.
De paraplu’s die ze ophouden vallen, vallen, tot ze in jouw hart
veranderen in kleine voedingsrijke goden.
Het verschil tussen verdwijnen en verteren is misschien
niet zo groot als je wel dacht. Alvorens te verdwijnen
geeft eentje onder hen van binnen een nieuw recept,
vraagt je of je de volgende keer wat geduldiger kunt kauwen op
wat paddenstoelen laten doorschemeren. Nooit eerder
was doorgeschemerd dat zij veel dichter bij het universum staan.
VLIEGEN, VERBOND
Tussen Celan en Amichai is een Du Fu;
we zouden een put moeten maken en hem omhoog hijsen.
We moeten de tijd nemen om te luisteren naar de ondergrondse boodschap.
Tussen Amichai en Tranströmer is een Wang Wei;
we zouden een gat moeten graven in de groene bergen,
hem wekken uit het slapende rijk van slangen.
Tussen Celan en Tranströmer is een Li Shangyin;
we zouden een verblufte steen moeten uitbeitelen, met vogelpoep van duizend jaar
langzaam een brood van zijn schaduw bakken.
Tussen Amichai en Ted Hughes is een Jiang Kui;
we zouden hem uit de boom moeten peuteren,
in een mand stoppen, vervolgens met een katrol en een touw
hoog in een boom moeten ophangen. Daar
zal de mand veranderen in een vogelnest. Met een omweg lijken we weer aan te komen
bij een tijdperk waarin mens en vogel samen proberen te vliegen.
INLEIDING TOT DE FORSYTHIA
Aan de zijkant staat wel meer dan één
winterjasmijn. Vergis je niet in mij.
Koester geen voorkeur voor de plannen van de ranonkelstruik.
Begrijp mijn helderheid niet verkeerd,
die is subtieler dan de onschuld van moeder aarde.
Mocht dit een oproep zijn, dan is de kreet al ten dele gehoord.
Verwar mijn geel niet weer met ander goudgeel
tot een verwaarlozing van het leven.
Het belangrijkste is, leg mijn overwinning
op de baas van de wereld, met een paar vlinders,
niet uit als: de plaats van handeling is vernietigd.
INLEIDING TOT DE STUDIE VAN EEN LAAG SNEEUW
De sneeuw is dik, zo dik dat je
het er wel mee eens zult zijn dat we in de droom die we hadden
al de beste antwoorden hebben gekregen.
Erg dikke sneeuw cirkelt je terug naar
de kern van menselijke honger; maar stel dat je geen honger hebt,
dan kan sneeuw het allerbeste vermaak bieden.
Borsten van sneeuw zijn weids en ijskoud –
ongeacht wat je streelt, je brein
kan niet vluchten van de tirannie van een witte mier.
Evengoed veroorzaakt stille observatie gemakkelijk
een gevoel dat nog puurder wit is dan de waarheid:
sommige mensen blijven voor altijd boven de sneeuw,
nooit twijfelen ze langer dan een halve seconde over de onsterfelijkheid van poëzie;
andere mensen leven juist onder de sneeuw,
kauwend op boomwortels om nauw contact met je te houden.
INLEIDING TOT MIJN BROERTJE MIER
In de zwarte kleren die ik heb gedragen
op de plaatsen met de levendigste kleuren
was overal jouw kleine silhouet geregen.
Zuchten van zwarte zijde verschuilen zich steeds
in geheime naden. Nooit
ontbreekt het aan zachte zwarte sluiers
opgedragen aan harde botten. In het dromendomein
smoren zwarte spieren de goed ontwikkelde
sterrenhemel der liefde. Zelfs mijn vastbesloten hart
had totaal niet gedacht dat de allerlaatste uitgang
zo primitief kon zijn. Ik weet niet of ik
me niet een beetje zou moeten verontschuldigen,
want sinds lang koester ik over jou
voortdurend ongezonde gedachten.
Ik wil over onze kloof stappen,
vreemd, plotseling, zonder enige reden,
in het openbaar jou mijn broertje noemen.
Om mij heen dunt de lentewind flink uit,
er blijven maar weinig ideale studieobjecten over;
maar er is iets aan jou dat zwarter lijkt
dan een schim; het hele jaar door
is er bijna geen dag dat je de microkosmos van het leven
niet beoefent. Jouw hardnekkigheid
is zo zwart, het laat angstaanjagende schimmen
een naamloze verlorenheid voelen.
Sommige blaadjes gaan al verwelken,
maar in april doet moeder aarde me nog altijd denken aan
een gigantische borst. Jij bent blind,
en door die blindheid nader je een doel:
in beweging lijk je op de gebroken, zwarte ledematen van het schrift,
maakt het hemelse boek onder mijn voeten af.
Op Poetry International Rotterdam, 2017. Links Zang Di, recht dichter Zhu Zhu.
Van een wingerd tot een wasserette, van de Chinese Muur tot Florence en New Jersey, van Mandelstam tot Nalan Xingde, geen onderwerp lijkt de Chinese dichter Zhu Zhu (1969) vreemd. Maar een gedicht gaat zelden echt over datgene dat het noemt, zo verbeeldt de wilde wingerd die door hem beschreven in termen van een aanvallende tijger (het Chinese woord voor wingerd is ‘over muren kuipende tijger) in feite een bezitterige geliefde.
Door zijn onderwerpen goed te kiezen en ze vaak rond één beeld te concentreren, dat hij in alle facetten belicht, weet de dichter, die tevens afgestudeerd politicoloog en jurist, schrijver van essays, kunstcriticus en curator van hedendaagse kunst is, een gedetailleerde en visuele stijl te creëren. Elke regel is een uitbreiding van het beeld dat een wingerd kan oproepen. Een lichte speelsheid en ironie zijn hem bij deze manier van werken niet vreemd, zoals in het gedicht ‘New Jersey op de maan’, waarin een naar Amerika verhuisde Chinese dame in de leegheid van haar bestaan wordt vergeleken met een speelgoedtreintje dat over haar loopband loopt – een mooi portret dat getuigt van spijt én acceptatie.
In het verraad van idealen dat in dat gedicht aan de orde komt, zien we dat achter de gedichten een betrokken persoon schuilt. Zhu Zhu lijkt een dichter die nadenkt over individuele ontwikkelingen, maar ook over bredere maatschappelijke problemen zoals de vluchtelingenproblematiek en het terrorisme (in ‘Lekker weer’), of het meten met twee maten door westerlingen als het over levende Chinese schrijvers gaat (in ‘Florence’). Een meer persoonlijke, lyrische blik komt dan weer naar voren in een gedicht als ‘De zee in mij’, over het dichterlijke proces van de dichter zelf. Al met al geeft het werk van Zhu Zhu een heel originele, speelse en menselijke indruk.
WINGERD
Wild is ze, met haar zachte handpalmen getransformeerd tot tijgerklauwen en zuignappen. Vanaf de allereerste sprong bedekt ze, overlapt, verzwelgt de hele muur, hecht het hele huis, tempert al het licht; nooit deinst ze terug, zelfs als ze in de leegte stapt verandert ze in een spiraalvormig schild; zelfs als de winter is ingevallen, haar bladeren verwelkt zijn, blijft nog altijd de rits gaatjes achter van de weggetrokken draad waarmee zij zichzelf had ingelegd; ze wijkt geen duimbreed, heeft een verpletterend geluksgevoel, en wordt in de lente getrakteerd op een aanzwellend ego, plaatst als in een maquette haar vlaggetjes dicht op elkaar, wil als opdringende golftoppen het steen doorboren; ze is wanhopig, niet in staat het huis binnen te dringen, maar tenminste camoufleert ze alles van buitenaf. Jaar na jaar. Zij heeft echt lief.
Noot van de vertaler: De wilde wingerd heet in het Chinees letterlijk: Over muren kruipende tijger.
AAN HET NOORDEN
Ik droom van een wasserette een straat bij mij vandaan, een hele groep wasmachines gromt bij vlagen. Door een aquascopisch rond glazen gat is te zien hoe vervuilde kleren worden gemarteld, ze worden de maalstroom van de trommelbuik ingezogen, opgeslokt, omwikkeld, rollen heen en weer in de vloed, schommelen daarna slap als algen, lange vezels drijvend in opborrelend helder water, langzaamaan transparant; een eigenaardige warmte bakt vanbinnen, tot de kleren geplooid zijn als een baby, opgerold in de droom. Daar sta ik dan nadat ik mijn stoffige jasje heb uitgedaan naakt, word in een andere reiniging gegooid, zoenend en vrijend, als een bos stekels vol realiteit en met netelroos, bonzend te midden van de vlammen; wij verbruiken lucht, en lucht alleen is voldoende. Iedere keer ben jij de vlammen die mij wassen, en ik dat legendarische shirt dat met vuur wordt gewassen.
LEKKER WEER
Wat een heerlijk weer, jubelgroen welt op tussen gespreide takken, in de lucht ontstaan blauwe linten en witte wolken; straatvegers vegen de straten, en de vogelveren tussen de hulst zijn kleuriger dan postzegels.
Alles is zoals het moet zijn, helder, oogverblindend, fonkelend in glanzende waardigheid, zelfs de vlekken op de zijkant van het gebouw, zelfs de vliegen die boven rond de vuilnisbakken zwermen . . . alsof alles uit penseelstreken van de eeuwigheid komt.
Wat een heerlijk weer, net als op die ochtend dat de kleine Oost-Europese landen uit het totalitarisme ontwaakten, de lange nacht was voorbij, er was geen avondklok meer, geen ontvluchting, geen onderdrukking . . .
Dagen als een wieg, als een schommel, in de dichte schaduw van de plattelandstuin ontstond een zoet geroep; ver weg wilden vluchtelingen terug naar huis, zoals op weg naar een afspraakje een lied in je keel gaat jeuken. Maar hij was toch somber als Manea, aarzelde tussen wel of niet terugkeren, voorvoelend dat er angstaanjagendere dingen dan vroeger in het verschiet lagen…
Ja, er zal nog slecht weer komen, er zullen nog langdurige crisissen zijn, langdurige vernielingen; lijden willen weinigen erven, in rijkdom transformeren. Het kwaad is slinkser dan ooit, onzichtbare oorlogen zijn net begonnen, afgebrande vlaggen wapperen nog in het denken, maar in actie hebben de overwinnaars zelf nergens weet van . . .
En wij, wij staan nog steeds in een verre rij van ijzeren jetlaghekken, als een slak die zijn zware schelp draagt en zijn mastachtige antennes ophoudt, niets meer dan lekker weer-toeristen zijn we, wier antennes af en toe uit het gat van de atmosfeer steken.
FLORENCE
Een dag in haast. De route vertraagd door te verdwalen. We bestuderen de stadskaart en vergeten dat we staan te midden van sombere fascinerende straten en gebouwen, dat we onwetend kunnen zwerven door de zo plotseling herwonnen anonimiteit.
Misschien is dat ook waar Florence zelf naar verlangt, anders zou ze niet zo veel sluitingsdagen instellen, toeristen op trappen en pleinen laten staan; met indrukwekkende marmeren muren beschut ze een plechtige stilte, scheidt leegte af in gesloten kerken.
Iedere plaats kan ik aan een menselijk beeld koppelen, Florence doet mij denken aan een oude dame, vanachter zware, donkerpaarse gordijnen kijkt ze naar buiten, een spottend lachje speelt om haar mond, in haar kamer hangt een kleine Botticelli uit haar privéverzameling.
Dit soort snoeverij stemt me zwaar te moede: buitenlanders prijzen onze klassieke kunst maar houden vol dat Chinezen van nu alleen politieke poëzie moeten schrijven – in hun verbeelding hebben wij, afgezien van bloedvergieten, niet het recht om zoals vroegere kunstenaars het schone na te streven,
noch hebben we recht op de roes van routine en lyriek; in een hevige kramp van moraliteit, in de oneindige vouwen van de geschiedenis, snijden ze het leven af van het gevoel met zichzelf, beperken het tot voetnoten van lijden en onmenselijke kolonies.
Daarom had ik liever dat Florence helder en ruimtelijk was, ondiep en vlak, als een schoteltje in een openluchtcafé, de serveerster, ze heeft ons ons toetje gebracht en vertraagt haar bewegingen omdat ze merkt dat wij naar haar rok kijken, lijkt op een overrijpe Beatrice met nonchalant haar.
Het namiddagzonlicht lost het gewicht van elke boom, haarvaten van bladeren ontvouwen in de wind, hun schaduwen veranderen via ons voorhoofd in een ander treuzelen, in het triforium praten bewakers in zichzelf: als je vanuit de ramen van musea naar buiten kijkt, is het altijd mooi.
NEW JERSEY OP DE MAAN – aan L.Z.
Dit is jouw boom, rivier, grasveld, jouw grote huis, jouw Amerika, dit is jouw leven op een andere planeet, je rijdt langzaam om mij door de heuvels te leiden, als een Private Life-documentaire op een breedbeeldscherm.
Aan de woonkamermuren hangen replica’s van impressionisten, de grond ligt vol met het speelgoed van je dochter, overdag, wanneer je echtgenoot naar Manhattan is, je kind naar de crèche, de buurt stil is, en alleen een gesprek tussen een stofzuiger en een grasmaaier resteert, maak jij op je loopband, als een speelgoedtrein op zijn ronde spoor, het ene na het andere rondje . . .
Hier ben ik verbaasd over een vervreemding, niet omdat je al van nationaliteit bent veranderd of iemands vrouw bent geworden, ik ben verbaasd dat aan jouw omzwervingen zo snel een eind is gekomen – het land van geluk waarvan we als kind droomden is al vereenvoudigd tot een comfortabele kooi, en op de dikke, zacht fluwelen kussens hoef ik China maar te noemen of je mond trekt in een spottend lachje.
Het spijt me dat je een epische verandering bent misgelopen, een mythe van tijd ondersteboven gedraaid in de realiteit: ieder jaar van jou hier is een dag die we in onze geboortestreek doorbrachten. ’s Avonds keer ik terug in mijn hotelletje in Queens, hang mijn jas over de stoelleuning, voor mijn ogen drijft die wilde meid van vroeger voorbij, ze hield meer van vrijheid dan de Carmen uit de pen van Mérimée, liep mee in demonstraties, als de godin geschilderd door Delacroix.
Het geheugen onthoudt alleen de haspel van de vlieger, ik weet dat ik je niet meer terug naar huis kan brengen, zelfs gelukwensen lijken overbodig. Er is niemand om een taak aan toe te kennen, diep in de nacht droom ik dat ik met één voet over de Stille Oceaan stap, terug naar het brandende en rokende slagveld, ik span er kruisbogen en blijf giftige zonnen neerschieten.
BIJ HET LEZEN VAN DE HERINNERINGEN VAN DE ECHTGENOTE VAN MANDELSTAM
Een verlaat boek. Stel dat ik het eerder had gelezen, dan was het wolfraamdraad in mijn pupil ontbrand, waren mijn stembanden in het donker transparant geworden, had ik geselrijmen gemaakt. Er was altijd een kleine reus, met een vriendelijke, aandachtig luisterende vrouw, die al het andere verdroeg voor het geluk van het oor: honger, angst of het eigen leven; er waren altijd ontmoetingen in wandelgangen bij een vervroegd vertrek, een aansteker lenen, een pesterij, samen lachend naar de achterkant van een tijdperk lopend. Voorzichtig, jouw vonken spatten op mijn rok. Nee, dat was het grote gat dat in de stilzwijgende publieke goedkeuring was gebrand. Durf je verder te lopen? Waarheen? Zal ik teruggaan en nog een schot lossen op het Kremlin? Nee, mijn lief, leer jezelf los te laten, ik kan jou geen gezelschap meer houden, ik moet achterblijven, een spook van de realiteit worden, echo’s voortbrengen.
HET SCHIET ME TE BINNEN DAT DIT DE STAD VAN NALAN XINGDE IS
Het schiet me te binnen dat dit de stad van Nalan Xingde is, een Manchu, een scherpschutter in het Chinees, hij was zo dicht bij de macht, zo dicht bij de liefde, maar beide hoorden hem nooit toe – zijn korte leven was geboekt door luxueuze en desolate loges in een theater, als hij over de reling heen iets wilde omhelzen, verdween het. Ah, gedoodverfde toeschouwer, zeldzame basstem, eeuwen stilte kon alleen hij doorbreken – zelfs zijn verre reizen naar grensgebieden waren niet om gevechten, maar om uitgestrektheid en desolaatheid terug te brengen naar onze poëzie. Wanneer de punt van zijn penseel stilviel door het opzuigen van de gletsjers van de nacht, doofden soldaten in ontelbare tenten olielampen onder het geluid van hoorns. In de eindeloze derde wake van de ziel was thuis nergens. Leven was enkel een ontwakende droom. In de hoofdstad in gewone jaren werden netjes gerangschikte geglazuurde dakpannen dof van het roet, schudden vlaggenstokken in de zeewind; de deur van zijn landhuis keek uit op een vijver, binnen de omheining werd een zuidelijke tuin gekoesterd, regen van de dakspanten was omsluierd door rook, zwaaiende, fonkelende parelgordijnen onthulden deze monnik die tussen woorden zat te mediteren, deze man wiens leven begon vanaf een volle maan, eeuwig op zoek naar die allereerste, ontroerende blik.
ZOOMEN
I
Voorbij de Chinese Muur, voorbij de bergen die kilometerslang geen begroeiing hebben, zodra je in de lucht de bron van water kunt ruiken, is het alsof je naast een uitgeholde grot een fresco kunt zien die in het zonlicht is geplaatst: een hellend, hoger en hoger stijgend bos van kakibomen, wortels de rotsen ingedrongen, schimmels verwijderd, vechtend om licht en regen met andere boomsoorten, het groen wordt helder, wordt compact als gesmolten metaal, stroomt naar de afgrond; in die reeks van bijna oneindige getallen is elk blad blij om anoniem te zijn, blij om te dwarrelen, of nog aan een tak te blijven. Langs een gouden door de wind beroerde strook wordt het fruit door het gepik van vogels nog zoeter, zorgeloos zwellend, verwekend, druppelend.
II
Voor het raam vangt deze ene boom het blikveld, weer, (licht in de stijl van Vermeer valt via hem het appartement in, beschijnt dit maar half afgeschreven gedicht), we zullen altijd in wederzijds onderzoek verzeilen, zoals twee bladeren een bevende kaak vormen. Kaki’s zijn vroeg in de zomer nog klein als tepels in de groei, schuilen tussen het gebladerte, verlegen door hun toenemende gewicht, hun kleur verandert als blozende, transparante oorlellen, na wat vorst rijpen ze versneld, veranderen in brandend rode soldeerbouten, naakt in de lucht in de sneeuw, verlangend te worden gestreeld, uitgezogen. Ik heb nog nooit zulke verdrietige borsten gezien, hard als keien, het magma koud, beschadigd door gevorkte takken wanneer ze vallen. Gescheurd vel, incontinente afscheiding: bloed, gal, ras, kern. Mijn starende blik verdonkert tot een grot waar het vreugdevuur uit is.
VERWILDERDE CHINESE MUUR
I
Label van het aardoppervlak of wurgspoor van de afgrond van herinnering, verdwijnt in bergen die, getroffen door erosie van zandstormen en droogte, steeds meer lijken op de kleur van onze huid.
Ooit waren wij hier. Zelfs een jonge soldaat opgeroepen uit een gehucht, zal met een rechte houding en het gemoed van een rijkaard tussen de kantelen door de vreemdelingen opnemen, die niet meer zijn dan over dor land kruipende beesten.
Hier hebben we een gigantische badkuip geconstrueerd, onze dagen zijn vaak een onderdompeling in warmte en loomheid. Wanneer vrouwen in de tuin schommelen, vergapen mannen zich aan weerspiegelingen in het water;
bloederig, ongekookt vlees is te vulgair, de dakspanten van onze beschaving zijn gepreciseerd tot het laatste omgekrulde puntje.
II
Nu de grondigste van alle verwoestingen doorstaan: vergeten – hij is als
de ruggengraat van een reptiel die het einde van de verwering nadert, bergkammen vol stilte uit de Juratijd, met het dalen van de zon sterft de verre motor weg, de avondgloed valt als roestige speerpunten.
Ik kom de kiem zoeken van een leven dat voor onze geboorte is verdwenen, zoals filologische vingers geïrriteerd trommelen op de rand van een lege schaal, zijn binnenste al leeggevist.
III
In de paar perzikbomen op de steile helling gaan de bijen zoemend en bedrijvig heen en weer, ze hebben in de buurt een paar als aardewerk stukgesmeten seintorens uitgekozen om hun kamp op te slaan.
Hun lied lijkt te zeggen: alles aan de natuur teruggeven . . .
Onkruid, als vingers diep in de aarde, als een vitaal leger van schimmen dat hellebaarden en lansen ophoudt klimt op de ingestorte treden, in deze tijden vluchten talloze verschrikte landschappen van museummuren vast overal in paniek alle kanten op.
DE ZEE IN MIJ
Die zee heeft geen uitweg, golven splijten het gelaagde ravijn, naderen in een tel, beuken op deze kaap; ze komen om op de uitspringende rotsen te botsen, met miljoenen bliksemflitsen diep in een woord, ze slaan een boorgat, stijgen tot ver in de lucht, sproeien als stoom in een zeebekken, worden vuurwerkresten, kwastjes van algen, worden ontelbare tenten, een kamp van een halve seconde, om plots door een stoot uit te rekken tot de ruggengraat van de noodtoestand, zodat de volgende rij golven nog hoger springt, komt ie! Zo’n stroperige doorgang, met bloed opgekruld lemmet, met een ploeg rechtgetrokken waterval, opgezweept door de wind klimmen ze opnieuw, ja, pas na iets te hebben getroffen zijn ze tevreden, pas na het uiteenvallen draaien ze terug, nooit willen ze echt een stuk grond, een naam, een oever –– hoewel hij niet vaak meer te horen is, de zee in mij, weet ik dat hij nog bestaat.
Op Poetry International Rotterdam, 2017. Rechts de dichter Zhu Zhu, links Zang Di
het leven is verbijsterend het tijdperk wordt langzaam blind een veertienjarig meisje staat met ons aan de lopende band met daarop de vermoeidheid van deze tijd soms wil ze niets liever dan terugkeren naar haar geboortestreek in Sichuan hout hakken gras snijden wild fruit en wilde bloemen plukken uit haar magere blik spreekt verlorenheid ik weet niet hoe ik dat zou kunnen uitdrukken behalve: kinderarbeid of zuchten zo dun als papier haar blik kan elke lieve ziel breken waarom wordt het weinige beetje medelijden door de machines van de lopende band kapot gewalst? haar net iets tragere bewegingstempo wekt vaak het gevloek van de voorman haar tranen vallen niet ze vullen haar ogen “ik ben groot mag niet huilen” zegt ze bloedserieus zo verbijsterend van haar kindertijd resteren alleen nog herinneringen ze heeft het over dingen uit de bergen, zoals hellingen blauwe meren slangen koeien misschien is het leven het vinden van een weg te midden van verbijstering om terug te keren naar het leven zelf soms toont haar donkere gezicht een blik van minachting voor een ploegmaatje dan wijst ze naar een ander meisje, zwakker dan zijzelf, en zegt: “zij is jonger dan ik maar zij moet ’s nachts met mannen slapen”
(Uit Vrouwelijke migrantenarbeiders, 2012)
ZHOU YANGCHUN
in de wereld van haar dromen staat zij op de kade maar is er geen schip of doet ze een examen maar is de tijd om voor ze klaar is nog vaker is het een inferieur product leeg en verlaten ’s nachts in de bergen is zij eenzaam achtergebleven niemand ter steun ze beschrijft me de scènes uit haar dromen wanneer ze het uitschreeuwt de lamp schijnt op haar gezicht dat heeft geschreeuwd ontspannen en uitgestrekt zonder de zwijgzaamheid en spanning van de dag in haar dromen ziet ze desolaatheid en moet schreeuwen ze is bang ze schreeuwt zich wakker confrontatie met twaalf mensen een krappe slaapzaal met de ontsteltenis van haar collega’s ze verontschuldigt zich ze zegt dat in haar lichaam een demon schuilt overdag rustig opgekruld ’s nachts komt hij haar kwellen haar lichaam is nog niet gewend aan de twaalfurige werkdagen in de elektronicafabriek moe is het enige woord dat ze nog kan zeggen aan de lopende band haar lichaam stijf en onhandig pijnlijke gewrichten mechanisch geworden vingers geen controle meer over haar rug benen lendenen onbeschrijflijke pijn drukt als een rots op haar lichaam ze moet uit haar lichaam een desolaatheid elimineren die haar laat schreeuwen een beest rent haar slaap uit dit zeventienjarige meisje uit Hunan schreeuwt alsof een rots haar neerdrukt tijdens haar slaap explodeert de schreeuw die in het diepste van haar aderen stroomt verplettert de hele zaal tussen haar gehijg en geschreeuw in voelt mijn slapeloze ik een gigantische druk in het lichaam van de zwijgzame arbeidster haar geschreeuw snijdt dwars door dit nauwe industriële tijdperk als een hulpkreet als een verborgen substantie die in haar aderen borrelt wij mopperen nog dat haar geschreeuw onze zoete dromen heeft stukgeslagen haar pure lichaam en verbijsterde blik het geschreeuw in haar dromen is het chronische lijden van het lichaam in het industriële tijdperk het stapelt zich op en explodeert
(Uit Vrouwelijke migrantenarbeiders, 2012)
ZIJ
Ik herinner me dat ijzer, het ijzer dat met de tijd verroestte lichtrood of donkerbruin, tranen in het vuur van een kachel Ik herinner me de afwezige, vermoeide ogen bij de machinetafels Hun blik was onbeduidend, minuscuul, klein als een langzaam vuurtje Hun ellende en zorgen, en nog een beetje, een heel klein beetje hoop lichtten op in het schijnsel van het vuur, zich ontvouwend, op witte bouwtekeningen of tussen de rode lijnen van traditionele tekeningen, naast het magere maandsalaris en een innerlijk dat met de dag vermoeider raakt
Ik herinner me hun gezichten, hun troebele blik, hun minieme rillingen hun vingers met eelt, hun eenvoudige, ruwe leven Ik fluister: zij zijn ik, ik ben hen Ons verdriet, onze pijn en hoop worden verzwegen en lijdzaam gedragen Wat we op ons hart hebben, onze diepste gevoelens en onze liefde zijn in tranen, allemaal zijn ze even stil en verlaten als ijzer, of pijn
Ik zeg: in de immense massa zijn we allemaal gelijk we kennen liefde en haat, halen adem, hebben een nobele geest, net zoals onbuigzame eenzaamheid en medeleven!
(uit Huangmaling, 2006)
HUURKAMER
Het geruis van een ouderwetse plafondventilator dooft uit Langzaam komt vanaf de kust de geur van vis aangewaaid, brakke levens op een rij, vullen nu dit boek, deze gedichten, gordijnen . . . Hun bleke, verschrompelde schedels lijken op de dorre blik van een werkloze
Eindelijk kookt het stille water in de ijzeren pan, een gloeiendhete warboel, een zwart slot, gouden instantnoedels, een rijstkom, een schaal een schoongewassen bosuitje – het enige restje groen in dit leven
De nieuwste roman van Yu Hua, De zevende dag, heeft een mooi, stemmig begin. Hoofdpersonage Yang Fei, eenenveertig jaar oud, verlaat zijn gehuurde kamertje en gaat door de dichte mist op weg naar het uitvaartcentrum – voor zijn eigen crematie, welteverstaan. Het is de eerste dag van zijn dood, en op een paar misvormingen na ziet hij er ongeveer nog zo uit als tijdens zijn leven.
Yang bevindt zich in een soort schemergebied, tussen de wereld van de levenden en die van de doden. Hij is dood, maar niet gecremeerd en in een graf geplaatst, waarmee hij zijn rustplaats zou bereiken. Yang zwerft rond, een beetje zoals het populaire boeddhisme het zich voorstelt na de dood, wanneer de overledenen hun leven nogmaals doorlopen, alvorens rust te vinden.
Zelf maakt Yu Hua met zijn structuur van zeven dagen, de titel en het motto van het boek een verwijzing naar genesis, die nogal uit de lucht gegrepen is. We volgen de ik-persoon de eerste zeven dagen na zijn dood, waarbij de laatste dag een soort rustdag vormt, maar meer verband dan dat is er niet met het westerse scheppingsverhaal.
Terwijl Yang zijn dood her-construeert en zijn leven de revue laat passeren, kan de lezer zich langzamerhand een beeld vormen van zijn leven en de maatschappij waarin hij leefde. Het begin van zijn leven is absurd: wanneer zijn moeder, op dat moment hoogzwanger van hem, in een trein naar het toilet gaat, is voor ze het weet haar baby geboren en door het (in die tijd grote) gat van het toilet verdwenen. Op de rails wordt hij gevonden door een jonge wisselwachter, die hem liefdevol opvoedt, en er ontwikkelt zich een hechte band tussen vader en zoon, die elkaar zonder al te veel woorden begrijpen.
Het boek begint prettig humoristisch. Het uitvaartcentrum, waar iedereen heengaat voor zijn crematie, blijkt niet zo heel veel te verschillen van de wereld van de levenden. Er bestaan mobiele telefoontjes, vip-plaatsen, plastische chirurgie, en ‘als je gecremeerd wilt worden, moet je een beetje opschieten’. Er heerst ook eenzelfde hiërarchie; wie macht en rijkdom heeft, heeft heel wat streepjes voor op wie dat niet heeft, en ‘geconfronteerd met de macht, moest het geld zijn eigen minderwaardigheid erkennen.’ Dus krijgt de burgemeester van een grote stad voorrang voor zijn crematie, en mogen de rijkere op luxe stoelen zitten wachten op hun beurt, terwijl de armen op plastic stoeltjes moeten plaatsnemen. Waar de armen geen graf hebben, zo legt een van de rijke overledenen uit dat hij heeft gekozen voor een biologische grafsteen, omdat iedereen nu ‘zo veel belang hechtte aan biologische voedsel.’
Maar gaandeweg verdwijnt de humor helaas een beetje en wordt duidelijk dat Yu Hua met deze nieuwe roman dezelfde thema’s aansnijdt als in zijn vorige romans Leven, De bloedverkoper en Broers. De morele ontwrichting en hardheid van de maatschappij en de hypocrisie van de mensen worden uitgebreid verbeeld, middels tragische verhalen die we allemaal kennen uit kranten en documentaires. Geaborteerde baby’s worden als medisch afval in een rivier gedeponeerd, een man wordt ten onterechte veroordeeld tot de doodstraf voor het doden van zijn geesteszieke vrouw (die later niet dood blijkt), een meisje aan de onderkant van de maatschappij pleegt zelfmoord omdat haar vriendje haar een valse iPhone heeft gegeven, haar vriendje sterft door het verkopen van zijn nier, een echtpaar sterft doordat ze niet uit hun oude appartementencomplex willen dat de staat laat afbreken, en na hun dood moeten de armen constateren: ‘Zelfs doodgaan kunnen we ons niet veroorloven’.
Te midden van al die ellende is het leven van Yang Fei bijna romantisch en voorbeeldig. Vanaf het moment dat zijn pleegvader hem vindt, zorgt hij voor Yang Fei met een ongekende liefde en opofferingsgezindheid, bijgestaan door een bevriend echtpaar dat dezelfde waarden toegedaan is. Het zijn ook die waarden die het zwervende bestaan na de dood kenmerken; zoals Yu Hua het beschrijft, is het haast de ideale maatschappij. Al zijn de doden wat emotieloos (wat wil je ook van een skelet), toch zijn de mensen er voorkomend en meelevend met elkaar. En al wordt het graf omschreven als de ideale laatste rustplaats, de plaats van de doden zonder graf lijkt een beetje op het paradijs: ‘Daar wuiven de boombladeren naar je, de rotsen glimlachen naar je, en het water van de rivier begroet je. Daar zijn geen armen of rijken, er is geen verdriet of pijn, geen wrok of haat… Daar zijn alle mensen gelijk in de dood.’
Daarmee lijkt de roman een pleidooi voor meer menselijkheid, voor liefde, affectie en medeleven in een maatschappij waar rijkdom, status en macht de boventoon voeren. Die mooie boodschap heeft een aangename roman opgeleverd, die tegelijkertijd toch ook wel een beetje te braaf is.
Bespreking verschenen in NRC Handelsblad, 8 april 2016
