Terwijl we nog volop in de covid-19 epidemie zitten, een gedicht over de Sars-uitbraak in China in 2002-2003. Geheel In lijn met de traditie van het land, waarin literatuur en maatschappij nauw met elkaar verbonden zijn, getuigen Chinese dichters vaak van de wereld om hen heen. De poëzie, die traditioneel als het hoogste literaire genre werd beschouwd, vormde altijd de neerslag van een concrete ervaring. Ter vergelijking: wereldwijd kregen ongeveer 8000 mensen sars, waarvan er 774 overleden. Dat lijkt weinig vergeleken met de huidige getallen voor Covid-19, maar sars was veel dodelijker dan covid-19. De zorgen waren veelal dezelfde als nu, zoals dit gedicht van Jidi Majia laat zien.
VERGEET NIET
In China is dit een tijd van rennen een tijd van keuzes maken een tijd waarin onze diepste deugden oplichten een tijd waarin angst en onthaasten elkaar ineens treffen een tijd waarin verstilde woorden worden hervonden een tijd waarin liefde door wachten wordt bewezen een tijd waarin gewone mensen de wereld in beweging brengen een tijd waarin leiders en burgers delen in rampspoed een tijd waarin een glimlach wanhoop kan oproepen een tijd waarin helden om wonderen roepen een tijd waarin waarheid en leugen wedijveren een tijd waarin de laaghartigen zich nergens kunnen verbergen een tijd waarin de mensheid in een monoloog zichzelf in de ziel kijkt een tijd waarin dromen in actie worden omgezet een tijd waarin ogen de bron van de tranen raken een tijd waarin het donker licht voorspelt een tijd van beslissende gevechten op leven en dood
dus vergeet niet: in China staat deze tijd in hart en ziel gegrift
De oogst met Nederlandse vertalingen van Chinese literatuur is dit jaar schraal: één bundel verhalen van Zhang Yueran, één dichtbundel van de Taiwanese Yang Mu, en een uitgebreide selectie “Dertig eeuwen Chinese poëzie“. En dat terwijl het toch zo langzamerhand misschien wel tijd wordt dat we eens wat meer van dat grote land gaan begrijpen.
Voor het NRC schreef ik in het voorjaar een recensie van Zhang Yuerans “Tien liefdes”:
Er verschijnt maar bar weinig Chinese literatuur in Nederland, wat best opmerkelijk is, gezien de enorme opmars die China maakt en de massale belangstelling voor Ruben Terlouws reizen door China. Maar gelukkig bracht De Geus onlangs een verhalenbundel uit van de schrijfster Zhang Yueran, en wat voor een!
Tien liefdes heet die bundel en daarin draait het om, dat zal niemand verbazen, de liefde. Geen romantische liefdes met een goed eind, maar eerder moeizame, traumatische relaties van jonge vrouwen die zichzelf volledig wegcijferen voor hun echtgenoot, hun ridder op het witte paard – of voor het beeld dat ze hebben van een gelukkige liefde, want zo ridderlijk zijn die mannen niet. Exemplarisch is ‘Harp en witte bottengeest’, het kortste, sterkste én mooiste verhaal, waarin een muzikant een harp maakt van de prachtige, witte botten van zijn vrouw, die zij liefdevol aan hem afstaat; hij is immers een kunstenaar, haar liefde!
Zhang Yueran lijkt haar lezers aldus een spiegel voor te willen houden van de sterk patriarchale maatschappij waarin ze leeft, en waar ook wij in Europa nog altijd mee te maken hebben, zij het minder extreem. De boodschap is duidelijk: kijk wat je jezelf aandoet als je je grenzen niet stelt en jezelf blijft opofferen. Een heel herkenbaar fenomeen dat Zhang hier dan wel toespitst op man-vrouw verhoudingen, maar dat je natuurlijk overal aantreft waar machtsverhoudingen zijn, ook tussen een baas en een werknemer bijvoorbeeld.
Dat Zhang er ondanks die tragische inslag in slaagt de verhalen niet zwaarmoedig te laten worden heeft alles te maken met haar montere en absurdistische, soms zelfs wat surreële of sprookjesachtige stijl. In sommige gevallen heeft haar benadering wel wat weg van de traditionele wonderverhalen zoals die van Pu Songling (17e eeuw), waarin bijvoorbeeld vrouwelijke vossengeesten opduiken om arme, ijverige mannen te verleiden en uit te zuigen, maar over het algemeen spelen Zhangs verhalen zich af tegen een weinig cultureel bepaald decor en maken een erg internationale indruk, mede door personages als Vincent van Gogh en Pinokkio.
In de verhalen over de laatste twee laat Zhang zich ook van een originele, humoristische kant zien, want wie laat er nou een zonnebloem verliefd worden op Vincent van Gogh? En in ‘De bloem op de neus’ is de neus van een gemene, berekende Pinokkio zo lang gegroeid dat hij alleen nog kan liggen. Zhang gaat inventief en origineel met haar materie om; nooit is ze voorspelbaar en het einde is altijd een verrassing.
In zekere zin kun je het werk van Zhang Yueran, die nog geen veertig is, een verademing noemen ten opzichte van de generatie schrijvers voor haar, zoals Su Tong, Yu Hua, Mo Yan, waar we de laatste jaren in het Nederlands kennis van konden nemen. Ook dat waren stuk voor stuk mooie boeken en originele geluiden, maar hun werk is gekenmerkt door een harde, onverschillige maatschappij vol geweld, waar de mensen vaak grof zijn – wellicht een reactie op de persoonlijke ervaringen van de auteurs tijdens de culturele revolutie. Zhang Yueran is veel zachter en speelser van toon. Al met al een prachtige bundel die nieuwsgierig maakt naar een roman van deze schrijfster. Hopelijk komt die er ook!
Zhang Yueran: Tien liefdes. Vertaald uit het Chinees door diverse vertalers onder redactie van Annelous Stiggelbout. De Geus, 301 blz. € 21,50
Vraag waarom ik in de groene bergen verblijf en ik lach maar antwoord niets – mijn hart is sereen. De perzikbloesems drijven weg op het water, dit is een andere wereld, ver van mensen.
De een zweert bij een borrelend en bruisend leven, de ander streeft naar verstilling en sereniteit – het zijn twee uitersten die we over de hele wereld en in alle tijden terugvinden. In de Chinese literatuur en kunst heeft de tweede door de geschiedenis heen altijd sterk tot de verbeelding gesproken. Sinds de Tangdynastie (618-906) wordt daarbij regelmatig terug verwezen naar het beroemde gedicht “Verslag van de perzikbloesembron” van Tao Qian (ook wel Tao Yuanming, 365-427), dat anderen keer op keer tot voorbeeld heeft gediend. In dat gedicht zet Tao Qian een paradijselijk leven uiteen, in een mengeling van de boeddhistische en taoïstische filosofieën. Deze lofzang op een geïdealiseerd landleven – vredig, teruggetrokken – zoekt zingeving voor de mens vooral in enerzijds rust, kalmte, tevredenheid en innerlijke vrede en anderzijds in saamhoringheid met gelijkgestemden en zielsverwanten. Al komen er veel natuurelementen in Tao Qians poëzie voor, toch draait die uiteindelijk niet om de natuur als zodanig, maar om het idee van handelen in overeenstemming met je persoonlijke aard en neigingen – het taoïstische ideaal van vasthouden aan eenvoud en aan wat ziran is, dat wil zeggen wat iemand eigen is en wat vanzelf opkomt. Zo werd Tao Qians poëzie een voorbeeld voor het volgen van je ‘natuurlijke’ levensweg. Ook bovenstaand gedicht uit 727 van Li Bai (701-762), in het Westen bekend door zijn reputatie van “bohémien”, sluit daarbij aan.
Ook nu grijpen schrijvers en kunstenaars nog altijd terug op Tao Qians “Verslag van de perzikbloesembron”, zoals bijvoorbeeld de Taiwanese dichter-schilder Luo Qing met onderstaand vierluik.
Meer over het “Verslag van de perzikbloesembron” in een volgende post!
Van de moderne Taiwanese schilder Luo Qing 羅青, De Perzikbloesembron herbezocht, vierluik (2012)
48 Eerste rijp in de dageraad: teken van diepe herfst. Het blauwgroene bos wordt geverfd en krijgt een rode gloed. Maar in mijn sinaasappelgaard staat het er anders voor, in de smaragdgroene kronen hangt goud in overvloed.
Moderne kalligrafie van het gedicht van Fan Chengda door Cui Yinglong/崔英龙 新霜彻晓报秋深，染尽青林作缬林；惟有橘园风景异，碧丛丛中万黄金。
Het hier vertaalde gedicht van Fan Chengda (1126-1193) komt uit de reeks ‘Akkers en velden uit de vier seizoenen, zestig impromptu’s’, gedichten die in de traditie staan van Tao Yuanmings ‘akker- en veldenpoëzie’. Veel meer dan Tao Yuanming, die meestal zijn eigen gevoelens en gedachten ventileert, geeft Fan Chengda verslag van wat hij om zich heen ziet, zijn eigen persoonlijkheid blijft op de achtergrond. Net als Lu You en Yang Wanli, met wie hij goed bevriend was, beschrijft Fan de dingen om zich heen in detail, wat kenmerkend is voor de zuidelijke Songdichters.
In deze reeks refereert Fan weinig aan vroegere Chinese poëzie, wat vrij uniek is en waardoor deze gedichten vrij gemakkelijk, zonder al te veel voorkennis, door hedendaagse lezers kunnen worden gewaardeerd. De reeks is ook vrij van patriottische gevoelens en sociaal commentaar, die Fan elders wel uitte, al laat hij op een paar plaatsen zijn voorkeur voor een taoïstisch boerenleven boven een ambtenaren- of stadsleven doorschemeren. Ook zijn voorliefde voor decoratieve stijlfiguren en humor, die veel van zijn werk doorspekken, is hier veel minder prominent aanwezig. Waar andere dichters de mens ondergeschikt hebben gemaakt aan de grootsheid van de natuur, laat Fan in deze gedichten duidelijk zien hoe de mens omgaat met de natuur door de boerenactiviteiten te bestuderen.
Fan Chengda is daarmee in deze reeks veel concreter en aardser dan je misschien zou verwachten van een boeddhistische dichter. Stemmingen van één bepaald moment of gevoelens van verlichting ontbreken hier. Maar aan de beschrijving van de continuïteit in het landelijke leven op één bepaalde plek, de doorgaande cyclus van de seizoenen – geboorte in de lente, overdaad in de zomer, afsterven in de herfst en leegte in de winter, met aan het eind de voorzichtige hergeboorte – ligt toch wel een boeddhistische invloed ten grondslag.
Fan, die een behoorlijk succesvolle carrière had, was vooral bekend om zijn reisliteratuur (een populair genre tijdens de Songdynastie) die hij schreef in het verlengde van zijn reizen uit hoofde van zijn functie. In 1172 trok hij zich terug op een buitenverblijf dat hij zelf had laten bouwen in zijn geboortestreek, in de buurt van een plaats met de naam Shihu, Rotsenmeer, waardoor hij ook wel bekendstaat als de ‘heremiet van Rotsenmeer’. Op die plek schreef hij zijn misschien wel beroemdste werk, een reeks van zestig gedichten, ‘Akkers en velden in de vier seizoenen’, waaruit onderstaande gedichten afkomstig zijn.
In mijn bundel Berg en Water, klassieke Chinese landschapspoëzie is een selectie van de reeks opgenomen. En in 2008 verscheen de hele reeks van zestig gedichten in de vertaling van Jan A.M. De Meyer onder de titel De vier seizoenen in veld en tuin (als nummer 42 van het tijdschrift Het trage vuur).
