https://meandermagazine.nl/2021/08/borduurnaald-in-je-hart/
Ik schrijf omdat ik een toeval ben – Jidi Maja boekvoorstelling
Nicky Aerts (radio Klara) gaat in gesprek met vertaalster/sinologe Silvia Marijnissen over de poëzie van Jidi Majia, over Chinese (hedendaagse) poëzie en poëzie in het algemeen. Silvia Marijnissen vertaalde voor het Poëziecentrum Ik schrijf gedichten omdat ik toeval ben van de Chinese dichter Jidi Majia.
Jidi Majia (1961) behoort tot de Nuosu, een minderheidsvolk in China uit de provincie Sichuan. Hij werd bekend met zijn poëzie die stevig geworteld is in de tradities van zijn volk, dat tot de Tibeto-Birmaanse familie behoort. In stijl doet zijn werk aan orale literatuur denken en inhoudelijk toont het een grote gevoeligheid voor de kosmos, de natuur en het landschap. Jidi snijdt in zijn sterk geëngageerde gedichten thema’s aan die juist in deze tijd (coronacrisis, klimaatproblemen, de politieke ontwikkelingen in de verschillende landen) actueel en relevant zijn: hij uit zijn bezorgdheid over de vernietiging van de natuur, over oorlog en geweld, over de globalisering van de wereld, over het verval van sociale waarden. Met het werk van Jidi, dat in vele talen is vertaald en nu voor het eerst in het Nederlands verschijnt, gaat een andere wereld voor ons open.
datum: Vrijdag 2 april 2021 | 20 uur
toegang: Gratis, aanmelden verplicht
inschrijven: Via deze link. Op de dag van het evenement krjg je in je mailbox de link toegestuurd om de voorstellling en het gesprek digitaal bij te wonen
Ochtendgloed eten
Er zijn van die momenten dat je je het liefste in je eigen wereldje zou willen terugtrekken en alles om je heen vergeten, zoals de dichter Han Shan lang geleden beschreef:
有一餐霞子，其居讳俗游。论时实萧爽，在夏亦如秋。
幽涧常沥沥，高松风飕飕。其中半日坐，忘却百年愁。
Er is een meester die ochtendgloed eet,*
zijn woning is ver van werelds vertier.
De seizoenen zijn er aangenaam koel,
in de zomer is het als in de herfst.
Een verborgen beek kabbelt gestaag voort,
door de hoge pijnbomen ruist de wind.
Wie daar een halve dag kan verblijven,
vergeet het verdriet van honderd jaren.
* De eerste regel is een verwijzing naar de taoïsten, die hun ademhalingsoefeningen in de vroege ochtend doen, omdat er dan veel yang, levensenergie, in de lucht zit.
Over de dichter die wordt aangeduid met de naam Koude Berg, Han Shan in het Chinees, is weinig met zekerheid bekend. De ruim driehonderd gedichten die onder die naam zijn verzameld, zouden bijeen zijn gebracht door ene Luqiu Yin, aldus het voorwoord bij de verzameling. Maar ook de identiteit van deze man is allesbehalve eenduidig, waardoor er twijfels bestaan over het waarheidsgehalte van zijn voorwoord.
Het beeld dat in de loop van de eeuwen van Han Shan is overgeleverd, is dat van een excentrieke, lachende kluizenaar, die samen met zijn zielsverwant Shide rondzwierf op de Koude Berg, een van de toppen in het Tiantai-gebergte in het Zuidoosten van China. Het voorwoord van Luqiu Yin noemt de twee mannen incarnaties van de bodhisattva’s Manjusri en Samantabhadra.[1] Ze woonden in grotwoningen in de buurt van een kloostertempel met de naam Guojing, waar ze van de zenmeester Fenggan soms wat te eten kregen. Door de eeuwen heen werden de twee kluizenaars een geliefd onderwerp voor Chinese en Japanse schilders. Ze worden steevast afgebeeld in vodden, met verwilderde haren en een brede grijns – als mensen die het midden houden tussen gekken en wijzen.
Duidelijk is dat er iemand is geweest die zichzelf naar de bestaande berg heeft vernoemd. Deze Koude Berg zou ergens tijdens de Tangdynastie (618-907) hebben geleefd, sommige specialisten plaatsen hem vroeg in de Tang anderen laat in de achtste eeuw. Ook is er wel geprobeerd te bewijzen dat de gedichten in de overgeleverde verzameling niet allemaal door een en dezelfde persoon zijn geschreven; ze zijn gevonden op bomen, stenen en muren in de buurt, en zouden een combinatie kunnen zijn van Han Shan en andere tijdgenoten, of van Han Shan en latere volgelingen.
Uit de verwijzingen naar oudere literatuur blijkt dat Han Shan een goede opvoeding moet hebben genoten. De gedichten, geschreven in een klassiek Chinees dat wat meer naar de spreektaal neigt dan ander werk uit die tijd, zijn heel divers. Er zijn verwijzingen naar een eenvoudig leven en naar een leven in rijkdom. Er zijn treurzangen over de kortheid van het leven, satires op gierigheid en arrogantie, klachten over armoede en over de moeilijkheden van het ambtelijke leven.
Het zenboeddhisme, dat tijdens de Tang onder leken een grote aanhang verwierf, en het taoïsme vormen een belangrijke voedingsbron van deze gedichten; tegelijkertijd worden de aanhangers daarvan ook bij tijd en wijle belachelijk gemaakt, zoals bijvoorbeeld de taoïsten die het eeuwige leven wilden bereiken door allerlei alchemistische procedés. Hoewel Han Shan vooral wordt gezien als een zenboeddhistische dichter, geven lang niet alle gedichten blijk van die religieuze overtuiging, eerder van een geestelijke zoektocht, die soms tot frustraties en soms tot verlichting leidt.
Die zoektocht naar verlichting wordt gesymboliseerd door beschrijvingen van het landschap op de Koude Berg en het leven daar. Een dal wekt associaties met gevoelens van verlorenheid, verdwalen, vallen, obstakels overwinnen. Boven op een berg zijn wijst op een transcendente ervaring; er heerst meestal licht, zuiverheid, rust en kalmte: wie daar is heeft de waarheid bereikt. Een gedicht over de moeilijkheden en obstakels bij een bergbeklimming, met bijvoorbeeld talrijke, onduidelijke paden waaraan geen einde komt, wijst erop dat er niet één Weg is, maar dat die voor iedereen anders kan zijn.
In 1977 verscheen er van de hand van W.L. Idema een uitgebreide vertaling van het werk van Han Shan, Gedichten van de Koude Berg. Zen-poëzie (Arbeiderspers).
[1] Een bodhisattva is voorbestemd voor het Boeddhaschap maar blijft op aarde om anderen te helpen de verlichting te bereiken. Manjushri is de bodhisattva van Grote Wijsheid, Samantabhadra van Perfecte Activiteit, samen flankeren ze vaak het beeld van Sakyamuni Boeddha.
Sars in China in 2002-2003
Terwijl we nog volop in de covid-19 epidemie zitten, een gedicht over de Sars-uitbraak in China in 2002-2003. Geheel In lijn met de traditie van het land, waarin literatuur en maatschappij nauw met elkaar verbonden zijn, getuigen Chinese dichters vaak van de wereld om hen heen. De poëzie, die traditioneel als het hoogste literaire genre werd beschouwd, vormde altijd de neerslag van een concrete ervaring.
Ter vergelijking: wereldwijd kregen ongeveer 8000 mensen sars, waarvan er 774 overleden. Dat lijkt weinig vergeleken met de huidige getallen voor Covid-19, maar sars was veel dodelijker dan covid-19. De zorgen waren veelal dezelfde als nu, zoals dit gedicht van Jidi Majia laat zien.
VERGEET NIET
In China is dit
een tijd van rennen
een tijd van keuzes maken
een tijd waarin onze diepste deugden oplichten
een tijd waarin angst en onthaasten elkaar ineens treffen
een tijd waarin verstilde woorden worden hervonden
een tijd waarin liefde door wachten wordt bewezen
een tijd waarin gewone mensen de wereld in beweging brengen
een tijd waarin leiders en burgers delen in rampspoed
een tijd waarin een glimlach wanhoop kan oproepen
een tijd waarin helden om wonderen roepen
een tijd waarin waarheid en leugen wedijveren
een tijd waarin de laaghartigen zich nergens kunnen verbergen
een tijd waarin de mensheid in een monoloog zichzelf in de ziel kijkt
een tijd waarin dromen in actie worden omgezet
een tijd waarin ogen de bron van de tranen raken
een tijd waarin het donker licht voorspelt
een tijd van beslissende gevechten op leven en dood
dus vergeet niet:
in China
staat deze tijd in hart en ziel gegrift
Nederlandse vertalingen in 2020
De oogst met Nederlandse vertalingen van Chinese literatuur is dit jaar schraal: één bundel verhalen van Zhang Yueran, één dichtbundel van de Taiwanese Yang Mu, en een uitgebreide selectie “Dertig eeuwen Chinese poëzie“. En dat terwijl het toch zo langzamerhand misschien wel tijd wordt dat we eens wat meer van dat grote land gaan begrijpen.
Voor het NRC schreef ik in het voorjaar een recensie van Zhang Yuerans “Tien liefdes”:
Er verschijnt maar bar weinig Chinese literatuur in Nederland, wat best opmerkelijk is, gezien de enorme opmars die China maakt en de massale belangstelling voor Ruben Terlouws reizen door China. Maar gelukkig bracht De Geus onlangs een verhalenbundel uit van de schrijfster Zhang Yueran, en wat voor een!
Tien liefdes heet die bundel en daarin draait het om, dat zal niemand verbazen, de liefde. Geen romantische liefdes met een goed eind, maar eerder moeizame, traumatische relaties van jonge vrouwen die zichzelf volledig wegcijferen voor hun echtgenoot, hun ridder op het witte paard – of voor het beeld dat ze hebben van een gelukkige liefde, want zo ridderlijk zijn die mannen niet. Exemplarisch is ‘Harp en witte bottengeest’, het kortste, sterkste én mooiste verhaal, waarin een muzikant een harp maakt van de prachtige, witte botten van zijn vrouw, die zij liefdevol aan hem afstaat; hij is immers een kunstenaar, haar liefde!
Zhang Yueran lijkt haar lezers aldus een spiegel voor te willen houden van de sterk patriarchale maatschappij waarin ze leeft, en waar ook wij in Europa nog altijd mee te maken hebben, zij het minder extreem. De boodschap is duidelijk: kijk wat je jezelf aandoet als je je grenzen niet stelt en jezelf blijft opofferen. Een heel herkenbaar fenomeen dat Zhang hier dan wel toespitst op man-vrouw verhoudingen, maar dat je natuurlijk overal aantreft waar machtsverhoudingen zijn, ook tussen een baas en een werknemer bijvoorbeeld.
Dat Zhang er ondanks die tragische inslag in slaagt de verhalen niet zwaarmoedig te laten worden heeft alles te maken met haar montere en absurdistische, soms zelfs wat surreële of sprookjesachtige stijl. In sommige gevallen heeft haar benadering wel wat weg van de traditionele wonderverhalen zoals die van Pu Songling (17e eeuw), waarin bijvoorbeeld vrouwelijke vossengeesten opduiken om arme, ijverige mannen te verleiden en uit te zuigen, maar over het algemeen spelen Zhangs verhalen zich af tegen een weinig cultureel bepaald decor en maken een erg internationale indruk, mede door personages als Vincent van Gogh en Pinokkio.
In de verhalen over de laatste twee laat Zhang zich ook van een originele, humoristische kant zien, want wie laat er nou een zonnebloem verliefd worden op Vincent van Gogh? En in ‘De bloem op de neus’ is de neus van een gemene, berekende Pinokkio zo lang gegroeid dat hij alleen nog kan liggen. Zhang gaat inventief en origineel met haar materie om; nooit is ze voorspelbaar en het einde is altijd een verrassing.
In zekere zin kun je het werk van Zhang Yueran, die nog geen veertig is, een verademing noemen ten opzichte van de generatie schrijvers voor haar, zoals Su Tong, Yu Hua, Mo Yan, waar we de laatste jaren in het Nederlands kennis van konden nemen. Ook dat waren stuk voor stuk mooie boeken en originele geluiden, maar hun werk is gekenmerkt door een harde, onverschillige maatschappij vol geweld, waar de mensen vaak grof zijn – wellicht een reactie op de persoonlijke ervaringen van de auteurs tijdens de culturele revolutie. Zhang Yueran is veel zachter en speelser van toon. Al met al een prachtige bundel die nieuwsgierig maakt naar een roman van deze schrijfster. Hopelijk komt die er ook!
Zhang Yueran: Tien liefdes. Vertaald uit het Chinees door diverse vertalers onder redactie van Annelous Stiggelbout. De Geus, 301 blz. € 21,50